Механизмы формирования и персистенции продукции IgE и потенциальные инновационные средства терапии аллергопатологий (обзор)
- Авторы: Чудаков Д.Б.1, Коновалова М.В.1, Стрельцова М.А.1, Шустова О.А.1, Генералов А.А.1, Фаттахова Г.В.1
-
Учреждения:
- Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
- Выпуск: Том 59, № 6 (2023)
- Страницы: 538-550
- Раздел: Статьи
- URL: https://permmedjournal.ru/0555-1099/article/view/674584
- DOI: https://doi.org/10.31857/S0555109923060028
- EDN: https://elibrary.ru/CUKZYG
- ID: 674584
Цитировать
Аннотация
Обзор посвящен анализу основных механизмов формирования IgE-продуцирующих клеток в организме и краткому обзору основных средств-кандидатов для использования в инновационных методах терапии IgE-зависимых патологий. Представлены данные, согласно которым роль IgE+ плазматических клеток и различных субпопуляций В-лимфоцитов памяти в формировании и персистенции состояния сенситизации на безвредный аллерген различается в зависимости от используемой модельной системы или исследуемого клинического случая. Следовательно средства, мишенями которых являются сигнальные пути, участвующие в регуляции как плазматических клеток, так и В-лимфоцитов памяти особенно перспективны в терапии аллергических заболеваний. Авторы делают выводы, что в качестве таких мишеней наиболее перспективны компоненты клеточного ответа на окислительный стресс и связанные с ним генотоксический стресс и стресс ЭПР, поскольку все они прямо или косвенно влияют на процессы, регулирующие обе эти субпопуляции и вовлечены в процесс формирования и поддержания локального аллергического воспаления. В обзоре приведены данные, указывающие на особую перспективность использования в этой связи наночастиц благородных металлов и комплексов редкоземельных металлов лантаноидов, ввиду их способности индуцировать в малых дозах долговременные эффекты в связи с изменением свойств клеток врожденного иммунитета и длительным накоплением в организме.
Об авторах
Д. Б. Чудаков
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Автор, ответственный за переписку.
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
М. В. Коновалова
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
М. А. Стрельцова
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
О. А. Шустова
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
А. А. Генералов
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
Г. В. Фаттахова
Институт биоорганической химии им. акад. М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова РАН
Email: boris-chudakov@yandex.ru
Роосия, 117997, Москва
Список литературы
- Pouslen L.K., Hummelshoi L. // Ann. Med. 2007. V. 39. № 6. P. 44–456.
- Джaббapoвa M.Б. 2021. T. 1б. № 48. C. 160–171.
- Лусс Л.В., Сидорович О.И. // Астма и аллергия. 2015. № 1. С. 31–34.
- Мигачева Н.Б. // Евразийское научное обозрение. 2021. № 9–2 (79). С. 109–113.
- Петрова С.Ю., Хлгатян С.В., Бержец В.М., Петрова Н.С., Радикова О.В. // Российский аллергологический журнал. 2020. Т. 17. № 4. С. 38–45.
- Гущин И.С. // Российская ринология. 2004. № 1. С. 6–22.
- Haniuda K., Kitamura D. // Allergol. Int. V. 70. № 2. P. 163–168.
- Балаболкин И.И., Рылеева И.В., Юхтина Н.В., Ксензова Л.Д., Капустина Е.Ю. // Педиатрия. Журн. им. Г.Н. Сперанского. 2010. Т. 85. № 2. С. 81–85.
- Выхристенко Л.Р. // Российский аллергологический журн. 2010. № 5. С. 29–37.
- Gatto D., Brink R. // J. Allergy Clin. Immunol. V. 126 № 5. P. 898–907.
- Топтыгина А.П. // Иммунология. 2012. Т. 33. № 3. С. 162–168.
- Шейбак В.М., Павлюковец А.Ю. 2020. № 3. С. 39–45.
- Хаитов Р.М., Никонова А.А., Хаитов М.Р. // Бюллетень сибирской медицины. 2019. Т. 18. № 1. С. 228–236.
- Янченко В.В., Янченко Л.К., Осененко Е.И. // Иммунопатология, аллергология, инфектология. 2005. № 4. С. 45–58.
- Wu L.C., Zarrin A.A. // Nat. Rev. Immunol. 2014. V. 14. P. 247–259.
- Свирщевская Е.В., Симонова М.А., Матушевская Е.В., Фаттахова Г.В., Хлгатян С.В., Рязанцев Д.Ю. и др. // Вестник РГМУ. 2019. Т. 74. № 1. С. 63–70.
- Svirshchevskaya E., Fattakhova G., Khlgatyan S., Chudakov D., Kashirina E., Ryazantsev D. et al. // Clin. Immunol. 2016. V. 170. P. 31–38.
- Niedenberger, V., Niggemann B., Kraft D., Spitzauer S., Valenta R. // Eur. J. Immunol. 2002. V. 32. P. 576–584.
- Resch Y., Michel S., Kabesh M., Lupinek C., Valenta R., Vrtala S. // J. Allergy Clin. Immunol. 2015. V. 136. P. 1083–1091.
- Talay O., Yan D., Brightbill H.D., Straney E.M., Zhou M., Ladi E. et al. // Nat. Immunol. 2012. V. 13. P. 396–404.
- Yang Z., Sullivan B.M., Allen C.D. // Immunity. 2012. V. 36. P. 857–872.
- Kitayama D, Sakamoto A., Arima M., Hatano M., Miyazaki M., Tokuhisa T. // Mol. Immunol. 2008. V. 45. № 5. P. 1337–1345.
- Marshall J.L., Zhang Y., Pallan L., Hsu M.-C., Khan M., Cunningham A.F. et al. // Eur. J. Immunol. 2011. V. 41. № 12. P. 3506–3512.
- Roco J.A., Mesin L., Binder C.S., Nefzger C., Gonzalez-Figueroa P., Canete P.F. et al. // Immunity. 2019. V. 51 № 2. P. 337–350.
- MacLennan I.C.M., Toellner K.-M., Cunningham A.F., Serre K., Sze D.M.-Y., Zuniga E., Cook M.C., Vinuesa C.G. // Immunol. Rev. 2003. V. 194. P. 8–18.
- He J.-S., Subramaniam S., Narang V., Srinivasan K., Saunders S.P., Carbajo D. et al. // Nat. Commun. 2017. V. 8. P. 641.
- Tomayko M.M., Steinel N.C., Anderson S.M., Shlomchik M.J. // J. Immunol. 2010. V. 185. P. 7146–7150.
- Feldman S., Kasjanski R., Popovski J., Hernandez D., Chen J.N., Norton J.E. et al. // Clin. Exp. Allergy. 2017. V. 47 № 4. P. 457–466.
- Corrado A., Ramonell R.P., Woodruff M.C., Tipton C., Wise S., Levy J. et al. // Mucosal Immunol. 2021. V. 14. P. 1144–1159.
- Ramadani F., Bowen H., Gould H.J., Fear D.J. // Front. Immunol. 2019. V. 10. P. 402.
- Varcelli D. // Am. J. Respir. Clin. Care Med. 2000. V. 162. P. 586–590.
- Шиловский И.П., Ерохина Д.В., Бабахин А.А., Хаитов М.Р. // Молекулярная биология. 2017. Т. 51. № 4. С. 3–17.
- Kashiwada M., Levy D.M., McKeag L., Schroder A.J., Canfield S.M., Trayer G., Rothman P.B. // PNAS. 2010. V. 107. № 2. P. 821–826.
- Miranda D.O., Silva D.A., Fernandes J.F., Queiros M.G.J., Chiba H.F., Ynoue H.L. et al. // Clin. Dev. Immunol. 2011. V. 2011. P. 302739.
- Piacentini G.L., Gierresi S., Kantar A., Lubrano L., Olivieri F., Boner A.L., Peroni D.G. // Int. J. Immunopathol. Pharmacol. 2011. V. 24 № 9. P. 1049–1056.
- Laffleur B., Duchez S., Tarte K., Denis-Lagavhe N., Peron S., Carrion C. et al. // Cell Rep. 2015. V. 10 № 6. P. 900–909.
- Achatz-Straussberger G., Zaborsky N., Koningsberger S., Luger E.O., Lamers M., Crameri R., Achatz G. // Eur. J. Immunol. 2008. V. 38 № 11. P. 3167–3177.
- Newman R., Tolar P. // Immunity. 2021. V. 54(12). P. 2756–2771.
- Jimenez-Saiz R., Chu D.K., Mandur T.S., Walker T.D., Gordon M.E., Chaudhary R. et al. // J. Allergy Clin. Immunol. 2017. V. 140 № 6. P. 1604–1615.
- Asrat S., Kaur N., Liu X., Ben L.-H., Kajimura D., Murphy A.J. et al. // Sci Immunol. 2020. V. 5. № 43. 8402.
- Зенков Н.К., Кожин П.М., Чечушков А.В., Кандалинцева Н.В., Мартинович Г.Г., Меньшикова Е.Б. // Успехи геронтологии. 2020. Т. 33. № 1. С. 10–22.
- Дурнев А.Д. // Гигиена и санитария. 2014. Т. 93. № 2. С. 76–83.
- Кытикова О.Ю., Гвозденко Т.А., Виткина Т.И., Новгородцев А.Д. // Бюллетень физиологии и патологии дыхания. 2015. № 56. С. 46–49.
- Зверев Я.Ф., Брюханов В.М. // Нефрология. 2012. Т. 16. № 3-1. С. 54–71.
- Меситов М.В., Меситов М.В., Игнашкова Т.И., Мещерский М.Е, Акопов А.С., Соколовская А.А., Московцев А.А., Кубатие А.А. // Патологическая физиология и экспериментальная терапия. 2012. Т. 56. № 3. С. 87–93.
- Калинина Е.В., Гаврилюк Л.А., Покровский Е.С. // Биохимия. 2022. Т. 84. № 4. С. 459–473.
- Qu J., Li Y., Zhong W., Gao P., Hu C. // J. Thorac. Dis. 2017. V. 9 № 1. P. E32–E43.
- Шиловский Г.А. // Биохимия. 2022. Т. 87. № 1. С. 86–103.
- Robledinos-Anton N., Fernandez-Gines R., Monda G., Cuadrado A. // Oxid. Med. Cell Longev. 2019. V. 2019. P. 9372182.
- Суворова И.И., Кожухарова И.В., Никольский Н.Н., Поспелов В.А. // Цитология. 2013. Т. 55. № 12. С. 841–851.
- Hetz C. // Nat. Rev. Mol. Cell. Bio. 2012. V. 13. P. 89–102.
- Меситов М.В., Московсцев А.А., Кубатиев А.А. // Патологическая физиология и экспериментальная терапия. 2013. Т. 57. № 4. С. 97–108.
- Gilljam K.M., Holm K.L., Zahoor M., Centonze F.G., Farhan H., Blomhoff H.K. // J. Immunol. 2020. V. 204. P. 2133–2142.
- Kemp K.L., Lin Z., Zhao F., Gao B., Song J., Zhang K., Fang D. // J. Biol. Chem. 2013. V. 288 № 46. P. 33272–33282.
- Sherman M.H., Kuraishi A.I., Deshpande C., Hong J.S., Cacalano L.A., Gatti R.A. et al. // Mol. Cell. 2010. V. 39 № 6. P. 873–885.
- Phan R.T., Saito M., Kitagawa Y., Means A.R., Dalla-Favera R. // Nat. Immunol. 2007. V. 8 № 10. P. 1132–1139.
- Gass J.N., Gunn K.E., Sriburi R., Brewer J.W. // Trends Immunol. 2004. V. 25 № 1. P. 17–24.
- Lu J.-X., Zhen Z., Chen A.-N., Guo C.-L., Shi K.-T., Wang H. et al. // Laryngoscope Investig. Otalaringol. 2021. V. 6 № 6. P. 1256–1266.
- Uchida M., Anderson E. L., Squillace P. C., Patience N., Maniak P. J., Iijima K., et al. // Allergy. 2017. V. 72. N. 16. P. 1521–1531.
- Chan T.K., Tan W.S.D., Peh H.Y., Wong W.S.F. // J. Immunol. 2017. V. 199. № 1. P. 39–47.
- Idzko M., Hammad H., van Nimwewegan M., Kool M., Willart M.A., Muskens F. et al. // Nat. Med. 2007. V. 13, № 8. P. 913–919.
- Kool M., Willart M.A.M., van Nimvegaen M., Bergen I., Pouliot P., Virchow J.C., Rogers N. et al. // Immunity. 2014. V. 34. P. 527–540.
- Lambrecht B.N., Hammad H. // J. Allergy Clin. Immunol. 2014. V. 134. № 3. P. 499–507.
- Cho Y.S., Moon H.-B. // Allergy Asthma Immunol. Res. 2010. V. 2 № 3. P. 183–187.
- Chan T.K., Loh X.Y., Peh H.Y., Tan W.F., Tan W.D., Li N. et al. // J. Allergy Clin. Immunol. 2016. V. 138. № 1. P. 84–96.
- Dastghaib S., Kumar P.S., Aftabi S., Damera G., Dalvand A., Sepanjnia A. et al. // Am. J. Respir. Cell. Mol. Biol. 2021. V. 64. № 1. P. 29–38.
- Pandya R.J., Solomon G., Kinner A., Balmes J.R. // J. Env. Health Persp. 2002. V. 110. S. 1. P. 103–112.
- Park E.-J., Roh J., Kang M.-S., Kim S.N., Kim Y., Choi S. // PLoS One. 2011. V. 6. № 10. P. e27649.
- Yanagisawa R., Takano H., Inoue K.-I., Ichinose T., Sadakane K., Yoshino S. et al. // Clin. Exp. Allergy. 2006. V. 36. P. 386–395.
- Yanagisawa R., Koike E., Win-Shwe T.-T., Ichinse T., Takano H. // J. Appl. Toxicol. 2016. V. 36. P. 1496–1504.
- Wang E., Liu X., Tu W., Do D.C., Yu H., Yang L. et al. // Allergy. 2019. V. 74. P. 1675–1690.
- Wang E., Tu W., Do D.C., Xiao X., Bhatti S.B., Yang L. et al. // Front. Immunol. 2021. V. 12. 643260. https://doi.org/10.3389/fimmu.2021.643260
- Wang X., Guan S., Sun L., Dai Z. // Environ. Toxicol. Pharmacol. 2022. V. 89. P. 103782.
- Chudakov D.B., Tsaregorodtseva D.S., Fattakhova G.V., Kotsareva O.D., Sergeev A.A., Svirschevskaya E.V. In: Allergy& Asthma, COVID-19 & COPD, Immunophysiology & Immunoreabilitology: Innovative Technologies. Bologna: Filodiritto International Proceedings, 2021. P. 221–228.
- Кытикова О.Ю., Гвозденко Т.А., Антонюк М.В. // Клиническая медицина. 2018. Т. 96. № 9. С. 784–790.
- Ячейкина Н.А., Алимова И.Л., Плутенко Е.В. // Вестник Смоленской государственной медицинской академии. 2021. Т. 20. № 2. С. 188–195.
- Wang, J., Huang J., Wang L., Chen C., Yang D., Jin M. et al. // J. Thorac. Des. 2017. V. 9. № 11. P. 4398–4412.
- Han C.Y. // Diabetes Metab. J. 2016. V. 40. № 4. P. 272–279.
- Brookens S.K., Boothby M.R. // Immunomethab. 2021. V. 3. № 2. P. e210011.
- Xie M.M., Amet T., Liu H., Yu Q., Dent A.L. // Mol. Immunol. 2017. V. 81. P. 67–75.
- Chudakov D.B., Kotsareva O.D., Konovalova M.V., Tsaregorodtseva D.S., Shevchenko M.A., Sergeev A.A., Fattakhova G.V. // Vaccines (Basel). 2022. V. 10. № 6. P. 969.
- Waters L.R., Ahsan F.M., Hoeve J., Hong J.S., Kim D.N.H., Minasyan A. et al. // Sci. Rep. 2019. V. 9. P. 8176.
- Brookens S.K., Cho S.H., Basso P.J., Boothby M.R. // J. Immunol. 2020. V. 205. № 11. P. 3011–3022.
- Chen K., Xu W., Wilson M., He B., Miller N.W., Bengten E. et al. // Nat. Immunol. 2009. V. 10. № 8. P. 889–898.
- Shan M., Carrillo J., Yeste A., Gutzeit Z., Segura-Garzon D., Walland A.C. et al. // Immunity. 2018. V. 49. № 4. P. 709–724.
- Hincji E.C., Gruszszyk A.V., Willows R., Navarathan N., Hall A.R., Bates G. et al. // J. Biol. Chem. 2018. V. 293. № 44. P. 17208–17217.
- Re Y., Chen J., Chen P., Hao Q., Cheong L.-K., Tang M. et al. // Free Radic. Biol. Med. 2021. V. 166. P. 128–139.
- Liu J.-Q., Zhang L., Yao J., Yao S., Yuan T. // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2018. V. 497. № 2. P. 564–570.
- Li R., Luo X., Zhu Y., Zhao L., Li L., Pang Q., Ma M., Gai Y. // Environ. Pollut. 2017. V. 231. P. 1560–1568.
- Li T.-T., Zhu H.-B. // Biomed. Pharmacother. 2020. V. 132. P. 110872.
- Новикова Д.С., Гарабаджиу А.В., Мелина Д., Берлев Н.А., Трибулович В.Г. // Биохимия. 2015. Т. 80. № 2. С. 163–183.
- Zhao Y., Hu X., Liu Y., Dong S., Wen Z., He W. et al. // Mol. Cancer. 2017. V. 16. P. 79.
- Котова П.Д., Быстрова М.Ф. // Биологические мембраны. 2020. Т. 37. № 2. С. 156–160.
- Миронова Ж.А., Всеволодская Е.И., Трофимов В.И., Улитина А.С., Пчелина С.Ф., Дубина М.В., Горбунков С.Д., Акопов А.Л. // Пульмонология. 2017. Т. 27. № 1. С. 7–12.
- Провоторов В.М., Будневский А.В., Филатова Ю.И., Перфильева М.В. // Клиническая медицина. 2015. Т. 93. № 8. С. 19–22.
- Никитин А.В., Золотарева М.А. // Научно-медицинский вестник Центрального Черноземья. 2008. № 32. С. 25–28.
- Lee P.-H., Hong J., Jang A.-S. // Korean J. Intern. Med. 2020. V. 35. № 5. P. 1229–1237.
- Quoc Q.L., Bich T.C.T., Kim S.-H., Park H.-S., Shin Y.S. // J. Cell Mol. Med. 2021. V. 25 № 14. P. 6721–6732.
- Wang J., Lin J., Shu J., Li H., Ren Z. // J. Thorac Dis. 2018. V. 10. № 8. P. 4819–4830.
- Siddesha J.M., Nakada E.M., Mihavics B.R., Hoffman S.M., Rattu G.K., Chamberlain N. et al. // Am. J. Physiol. Lung Cell Mol. Physiol. 2016. V. 310. № 11. P. 1243–1259.
- Nakada E.M., Bhakta N.R., Korwin-Michvicks B.R., Kumar A., Chamberlain N., Bruno S.R. et al. // JCI Insight. 2019. V. 4. № 9. P. e98101.
- Gendrisch F., Volkel L., Fluck M., Apostolova P., Zeiser R., Jacob T. et al. // Allergy. 2022. V. 77. № 3. P. 966–978.
- Kim H.-K., Lee G.-H., Bhattarai K.R., Junjappa R.P., Lee H.-Y., Handigung M. et al. // Exp. Mol. Med. 2018. V. 50. P. e444.
- Ferrando R.M., Lay L., Polito L. // Drug Discov. Today. 2020. V. 38. P. 57–67.
- Sanchez-Guzman D., le Guen, P., Villerete B., Sola N., le Borgne R., Guyard A. et al. // Biomaterials. 2019. V. 217. P. 119308.
- Jan H., Gui R., Andleeb A., Ullah S., Shah M., Khanum M. et al. // J. Saudi Chem. Soc. 2021. V. 25. № 8. P. 101297.
- Ziental D., Czarczynska-Goslinska B., Mlynarczyk D.T., Glowacka-Sobotta A., Stanicz B., Golsinski T., Sobotta L. // Nanomaterials (Basel). 2020. V. 10. № 2. P. 387.
- Neto L.M.M., Kipnis A., Junqueira-Kipnis A.P. // Front. Immunol. 2017. V. 8. P. 239. doi.org/https://doi.org/10.3389/fimmu.2017.00239
- Ferro C., Florindo H.F., Santos H.A. // Adv. Healthc. Mater. 2021. V. 10. № 16. P. e2100598.
- Валуева С.В., Вылегжанина М.Э., Лаврентьев В.К., Боровикова Л.Н., Суханова Т.Е. // Журн. физической химии. 2013. Т. 87. № 3. С. 499.
- Skariyachan S., Gopal D., Deshpande D., Joshi A., Uttarkar A., Niranjan V. // Infect. Genet. Evol. 2021. V. 96. P. 105155.
- Giannopoulos G. // Nanomaterials (Basel). 2022. V. 12 № 15. P. 2711.
- Волчок А.С., Мицевич Д.С., Казбанов В.В. // Научные стремления. 2013. № 5. С. 84–86.
- Khanna P., Ong C., Bay B.H., Baeg G.H. // Nanomaterials (Basel). 2015. V. 5. № 3. P. 1163–1180.
- Enea M., Pereira E., de Almeida M.P., Araujio A.M., Bastos M.L., Carmo H. // Nanomaterials (Basel). 2020. V. 10. № 5. P. 995.
- Kim S., Ryu D.-Y. // J. Appl. Toxicol. 2013. V. 33. № 2. P. 78–89.
- Fahmy B., Cormier S.A. // Toxicol. In Vitro. 2009. V. 23. № 7. P. 1365–1371.
- Ahamed, M, Alhadlaa H.A., Alam J., Khan M.A.M., Ali D., Alarafi S. // Curr. Pharm. Des. 2013. V. 19 № 37. P. 6681–6690.
- Shukla R.K., Kumar A., Vallabani N.V.S., Pandey A.K., Dhawan A. // Nanomedicine (Lond). 2014. V. 9. № 9. P. 1423–1433.
- Dong J., Ma Q. // Arch. Toxicol. 2016. V. 90 № 9. P. 2231–2248.
- Inoue K.-I., Yanagisava R., Koike E., Nishikawa M., Takano H. // Free Radic. Biol. Med. 2010. V. 48. № 7. P. 924–934.
- Shareena P.D.T., McShan D., Dosmahaptra A.K., Tchounwon P.B.A // Nanomicro Lett. 2018. V. 10. № 3. P. 53.
- Dawood M.A.O., El Basuini M.F., Yilmar S., Abdel-Latif H.M.R., Kari Z.A., Razab M.K.A. et al. // Antioxidants (Basel). 2021. V. 10 № 9. P. 1364.
- Filippi A., Liu F., Wilson J., Lelieveld S., Korcshelt K., Wang T. et al. // RSC Adv. 2019. V. 9. № 20. P. 11077–11081.
- Пугачевский М.А., Мамонтов В.А., Кузьменко А.П., Неручев Ю.А. // Известия Юго-Западного государственного университета. Серия: Техника и технологии. 2021. Т. 11. № 1. С. 61–74.
- Roy P., Bag S., Chaktaborty D., Dasgupta S. // ACS Omega. 2018. V. 3. № 9. P. 12270–12283.
- Ширинкин С.В., Чурносов М.И., Васильченко Л.В. // Клиническая медицина. 2009. Т. 87. № 5. С. 56–58.
- Войнилович С.В., Васильченко Л.В. // Авиценна. 2017. № 8. С. 12–17.
- Ismail N.A.S., Lee J.X., Yusof F. // Antioxidants (Basel). 2022. V. 11. № 5. P. 986.
- Dellinger A., Zhou Z., Connor J., Madhankumar A.B., Pamujula S., Sayes C.M., Kepley C.M. // Nanomedicine (Lond). 2013. V. 8. № 7. P. 1191–1208.
- Rehman A., John P., Bhatti A. // Nanomaterials (Basel). 2021. V. 11. № 8. P. 2005.
- Serra M.F., Cotias A.C., Pimentel A.S., de Arantes A.C., Pires A.L.A., Lanzetti M. et al. // Antioxidants (Basel). 2022. V. 11 № 9. P. 1659.
- Liu X., Wang J., Fan Y., Xu Y., Xie M., Yuan Y. et al. // Environ. Sci. Technol. 2019. V. 53. № 16. P. 9789–9799.
- Luckey T.D. Hormesis with Ionizing Radiation. Boca Raton: CRC Press, 1980. 84 p.
- Jargin S.V. // Front Public Health. 2020. V. 8. P. 00278.
- Шапошников М.В., Турышева Е.В., Москалев А.А. // Радиационная биология. Радиоэкология. 2009. Т. 49. № 1. С. 46–54.
- Park H.S., Kim K.H., Jang S., Park J.W., Cha H.R., Lee J.E. et al. // Int. J. Nanomedicine. 2010. V. 5. P. 505–515.
- Li X., Wang B., Zhou S., Chen W., Liang S., Zheng L. et al. // J. Nanobiotecnol. 2020. V. 18. P. 45.
- Poon W., Zhang Y.-N., Ouyang B., Kingston B.R., Wu J.L., Wilhelm S., Chan W.C. // ACS Nano. 2019. V. 13 № 5. P. 5785–5798.
- Han S.G., Lee J.S., Alm K., Kim Y.S., Kim J.K., Lee J.H. et al. // Arch Toxicol. 2015. V. 89 № 7. P. 1083–1094.
- Kreyling W.G., Moller W., Holzwarth U., Him S., Wenk A., Schleh C., Schaffler M. et al. // ACS Nano. 2018. V. 12. № 8. P. 7771–7790.
- Калюжин О.В. // Российский аллергологический журн. 2015. № 4. С. 45–51.
- Калюжин О.В., Андронова Т.М., Караулов А.В. // Терапевтический архив. 2020. Т. 92. № 12. С. 195–200.
- Netea M.G., Joosten L.B., Latz E., Mills K.H.G., Natoli G., Stunnenberg H.G. et al. // Science. 2016. V. 352. № 6284. P. aaf1098.
- Ifrim D.C., Quintin J., Joosten L.A.B., Jacobs C., Jansen T., Jacobs L. et al. // Clin. Vaccine Immunol. 2014. V. 21. № 4. P. 534–545.
- Swartzwelter B.J., Barbero F., Verde A., Mangini M., Pirozzi M., de Luca A.C. et al. // Cells. 2020. V. 9. № 2. P. 284.
- Magadan S., Mikelez-Alonso I., Borrego F., Gonzalez-fernandez A. // Adv. Drug Deliv. Rev. 2021. V. 175. P. 113821.
- Дедкова М.И., Фирстов С.А., Куликов О.А., Минаева О.В. // Журн. научных статей. Здоровье и образование в XXI в. 2014. Т. 16. № 4. С. 4–6.
- Zhu Q., Zhang M., Shi M., Liu Y., Zhao Q., Wang W. et al. // Immunobiology. 2016. V. 221. № 4. P. 558–567.
- Hocevar S., Puddini V., Haeni L., Petri-Fink A., Wagner J., Alvarez M., Clift M.J.D., Bourquin C. // ACS Nano. 2022. V. 16. № 11. P. 18119–18132.
- Golinski M.-L., Demeules M., Derambure C., Riou G., Maho-Vaillant M., Boyer O. et al. // Front. Immunol. Sec. B. Cell Biol. 2020. V. 11. P. 32.
- Aime C., Nishiyabu R., Gondo R., Kaneko K., Kimizuka N. // Chem. Commun. 2008. V. 2008. № 48. P. 6534–6536.
- Luo Z., Liang X., He T., Qin X., Li X., Li Y. et al. // J. Am. Chem. Soc. 2022. V. 144. № 36. P. 16366–16377.
- Nunokawa H., Murakami Y., Ishii T., Narita T., Ishii H., Takizawa H., Yamashita N. // Sci. Rep. 2021. V. 11. P. 13157.
- She L., Barrera G.D., Yan L., Alanazi H.H., Brooks E.G., Dube P.H. et al. // JCI Insight. 2021. V. 6. № 3. P. e143509.
- Sabetel C., Rademecker C., Fievez L., Paulissen G., Chakarov S., Fernandes C. et al. // Immunity. 2017. V. 46. № 3. P. 457–473.
- Ballester M., Jeanbart L., de Titta A., Nembrini C., Barsland B.J., Hubbell J.A., Swartz M.A. // Sci. Rep. 2015. V. 5. P. 14274.
- Vollmer J., Krieg A.M. // Adv. Drug Deliv. Rev. 2009. V. 61. № 3. P. 195–204.
- Li R., Yu L., Qin Y., Zhiu Y., Liu W., Li Y., Chen Y., Xu Y. // Sci. Total Environ. 2021. V. 758. P. 143626.
- Almukhlafi H., Ali D., Almutari B., Yaseen K.N., Alyami N., Almeer R. et al. // Int. J. Nanomedicine. 2021. V. 16. P. 3487–3496.
- Kuroda E, Ozasa K., Temizoz B., Ohata K., Koo C.X., Kanuma T. et al. // Immunity. 2016. V. 45. № 6. P. 1299–1310.
- Meldrum K., Robertson S.B., Romer I., Markzylo T., Dean L.S.N., Rogers A. et al. // Part. Fibre Toxicol. 2018. V. 15. P. 24.
Дополнительные файлы
