Перспективные свойства Bacillus Thuringiensis и направления их использования для защиты растений

Обложка

Цитировать

Полный текст

Открытый доступ Открытый доступ
Доступ закрыт Доступ предоставлен
Доступ закрыт Только для подписчиков

Аннотация

Одной из актуальных проблем защиты растений от вредителей и болезней является создание экологически безопасных препаратов, применение которых не сопровождалось бы резистентностью целевых объектов биоконтроля. Огромным потенциалом в этом отношении обладают микроорганизмы, среди которых наиболее перспективными являются эндофиты, заселяющие внутренние ткани растений без вреда для растительного организма. Среди таких микроорганизмов бактерии Bacillus вызывают особый интерес благодаря их широкому распространению в природе, безопасности многих видов для человека, относительной простоте производства препаратов на их основе. В обзоре рассмотрены свойства Bacillus thuringiensis: эндофитность, инсектицидность, антибиотическая активность, продукция регуляторов роста и мобилизация элементов питания растений, индукция устойчивости, а также возможность конструирования новых штаммов с примением методов генной инженерии.

Об авторах

Р. М. Хайруллин

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра РАН

Автор, ответственный за переписку.
Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа

А. В. Сорокань

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра РАН

Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа

В. Ф. Габдрахманова

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра РАН

Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа

И. В. Максимов

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра РАН

Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа

Список литературы

  1. Ishiwata S. // Rept Assoc Seric. 1905. V. 160. P. 1–8.
  2. Berliner E. // J. Applied Entomology. 1915. V. 2. № 1. P. 29–56.
  3. Lord J.C. // J. Invertebrate Pathol. 2005. V. 89. № 1. P. 19–29.
  4. Долженко Т.В. // Биология растений и садоводство: теория, инновации. 2021. № 3(160). С. 50–62.
  5. Peterson J.A., Ode P.J., Oliveira-Hofman C., Harwood J.D. // Front. Plant Science. 2016. V. 7. Art.1794. https://doi.org/10.3389/fpls.2016.01794
  6. Шеина Н.И., Буданова Е.В., Мялина Л.И., Сазонова Л.П., Колесникова В.В. // Токсикологический вестник. 2018. № 1(148). С. 35–37.
  7. Priščepa L., Stankevičienė A., Sneškienė V. // Miestų želdynų formavimas. 2016. № 1(13). P. 315–322.
  8. Lecadet M.-M., Frachon E., Cosmao Dumanoir V., Ripouteau H., Hamon S., Laurent P. et al. // J. Applied Microbiol. 1999. V. 86. P. 660–672.
  9. Atsumi S., Mizuno E., Hara H., Nakanishi K., Kitami M., Miura N. et al. // Appl. Environ. Microbiol. 2005. V. 71. № 7. P. 3966–3977.
  10. Flores A., Diaz-Zamora J.T., Orozco-Mosqueda M.D.C., Chávez A., de Los Santos-Villalobos S., Valencia-Cantero E. et al. // Biotech. 2020. V. 10. № 5. Art. 220. https://doi.org/10.1007/s13205-020-02209-1
  11. Liu Y., Du J., Lai Q., Zeng R., Ye D., Xu J., Shao Z. // Int. J. Syst. Evol. Microbiol. 2017. V. 67. № 8. P. 2499–2508.
  12. Carroll L.M., Cheng R.A., Wiedmann M., Kovac J. // Crit. Rev. Food. Sci. Nutr. 2022. V. 62. № 28. P. 7677–7702.
  13. Muigg V., Cuénod A., Purushothaman S., Siegemund M., Wittwer M., Pflüger V., Schmidt K.M. // New Microbes. New Infect. 2022. V. 26. P. 49–50.
  14. Wei S., Chelliah R., Park B.-J., Kim S.-H., Forghani F., Cho M.S. et al. // Front. Microbiol. 2019. V. 10. Art. 883. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.00883
  15. Schoch C.L., Ciufo S., Domrachev M., Hotton C.L., Kannan S., Khovanskaya R., Leipe D. // Database (Oxford). 2020. V. 2020. Art. baaa062. https://doi.org/10.1093/database/baaa062
  16. Rahman M.-M., Lim S.-J., Park Y.-C. // Animals. 2022. V. 12. Art. 979.
  17. Martin P.A.W., Travers R.S. // Appl. Envir. Microbiol. 1989. V. 55. P. 2437–2442.
  18. Elliot S.L., Sabelis M.W., Janssen A., van der Geest L.P.S., Beerling E.A.M. et al. // Ecology Letters. 2000. V. 3. P. 228–235.
  19. Raymond B., Elliot S.L., Ellis R.J. // J. Invertebrate Pathol. 2008. V. 98. P. 307–313.
  20. Li M., Shu C., Ke W., Li X., Yu Y., Guan X., Huang T. // Front. Microbiol. 2021. V. 12. Art. 676146.
  21. Lin Y., Alstrup M., Pang J.K.Y., Maróti G., Er-Rafik M. Tourasse N. et al. // mSystems. 2021. V. 6. № 5. Art. e0086421. https://doi.org/10.1128/mSystems.00864-21
  22. Smith R.A., Barry J.W. // J. Invertebr. Pathol. 1998. V. 71. № 3. P. 263–267.
  23. Bizzarri M.F., Bishop A.H. // J. Invertebr. Pathol. 2007. V. 94. № 1. P. 38–47.
  24. Perez K.J., Viana J.d.S., Lopes F.C., Pereira J.Q., dos Santos D.M., Oliveira J.S. et al. // Front. Microbiol. 2017. V. 8. Art. 61. https://doi.org/10.3389/fmicb.2017.00061
  25. Takahashi H., Nakaho K., Ishihara T., Ando S., Wada T., Kanayama Y. et al. // Plant Cell Rep. 2014. V. 33. P. 99–110.
  26. Bizzarri M.F., Bishop A.H. // Microb. Ecol. 2008. V. 56. № 1. P. 133–139.
  27. Monnerat R.G., Soares C.M., Capdeville G., Jones G., Martins É.S., Praça L. et al. // Microb. Biotechnol. 2009. V. 2. № 4. P. 512–520.
  28. Mundt J.O., Hinkle N.F. // Appl. Environ. Microbiol. 1976. V. 32. № 5. P. 694–698.
  29. Subrahmanyan P., Reddy M.N., Rao A.S. // Seed Sci. Technol. 1983. V. 11. P. 267–272.
  30. McInroy J.A., Kloepper J.W. // Plant and Soil. 1995. V. 173. P. 337–342.
  31. Miguel P.S.B., Delvaux J.C., De Oliveira M.N.V., Monteiro L.C.P., Costa M.D., Totola M.R. et al. // Afr. J. Microbiol. Res. 2013. V. 7. № 7. P. 586–594.
  32. Ma L., Cao Y.H., Cheng M.H., Huang Y., Mo M.H., Wang Y. et al. // Antonie Van Leeuwenhoek. 2013. V. 103. № 2. P. 299–312.
  33. Souza A., Cruz J.C., Sousa N.R., Procópio A.R., Silva G.F. // Genet. Mol. Res. 2014. V. 13. № 4. P. 8661–8670.
  34. Hong Z., Chen W., Rong X., Cai P., Tan W., Huang Q. // Chem. Geol. 2015. V. 416. P. 19–27.
  35. Hernández-Pacheco C.E., Orozco-Mosqueda M.D.C., Flores A., Valencia-Cantero E., Santoyo G. // Curr. Res. Microb. Sci. 2021. V. 2. Art. 100028.
  36. Sharma M., Mallubhotla S. // Front. Microbiol. 2022. V. 13. Art. 879386. https://doi.org/10.3389/fmicb.2022.879386
  37. Manjunatha B.S., Paul S., Aggarwal C., Bandeppa S., Govindasamy V., Dukare A.S. et al. // Microb. Ecol. 2019. V. 77. P. 676–688.
  38. Rocha F.Y.O., Negrisoli Júnior A.S., de Matos G.F., Gitahy P.M., Rossi C.N., Vidal M.S. et al. // Front. Microbiol. 2021. V.12. Art. 659965. https://doi.org/10.3389/fmicb.2021.659965
  39. Pal G., Kumar K., Verma A., Verma S.K. // Microbiol Res. 2022. V. 255. Art. 126926. https://doi.org/10.1016/j.micres.2022.127201
  40. Abedinzadeh M., Etesami H., Alikhani H.A. // Biotechnol. Rep. (Amst). 2019. V. 21. Art. e00305. https://doi.org/10.1016/j.btre.2019.e00305
  41. Compant S., Mitter B., Colli-Mull J.G., Gangl H., Sessitsch A. // Microb Ecol. 2011. V. 62. P. 188–197.
  42. Wahlang B., Sen S., Roy J.D. // Indian J. Appl. Pure Bio. 2022. V. 37. № 2. P. 438–448.
  43. Tao A., Panga F., Huang S., Yu G., Li B., Wang T. // Biocontrol Science and Technology. 2014. V. 24. P. 901–924.
  44. Seo D.J., Nguyen D.M., Song Y.S., Jung W.J. // J. Microbiol. Biotechnol. 2012. V. 22. № 3. P. 407–415.
  45. Pleban S., Ingel F., Che I. // European J. Plant Pathol. 1995. V. 101. P. 665–672.
  46. Thomas P., Shaik S.P. // Microb. Ecol. 2020. V. 79. № 4. P. 910–924.
  47. García-Suárez R., Verduzco-Rosas L.A., Ibarra J.E. // FEMS Microbiol. Ecol. 2021. V. 97. № 7. Art. fiab080. https://doi.org/10.1093/femsec/fiab080
  48. Praça L.B., Menezes Mendes Gomes A.C., Cabral G., Martins É.S., Sujii E.R., Monnerat R.G. // Bt Research. 2012. V. 3. № 3. P. 11–19.
  49. Каменек Л.К., Сатарова Т.А., Каменек Д.В., Терпиловский М.А. // Сельскохозяйственная биол. 2011. № 1. С. 112–117.
  50. Mirsam H., Suriani A.M., Azrai M., Efendi R., Muliadi A., Sembiring H. et al. // Heliyon. 2022. V. 8. № 12. Art. e11960. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e11960
  51. Goryluk L.A., Rekosz-Burlaga H., B£aszczyk M. // Polish J. Microbiol. 2009. V. 58. № 4. P. 355–361.
  52. Etesami H., Alikhani H.A. // Eur. J. Plant Pathol. 2017. V. 147. P. 7–14.
  53. Гришечкина С.Д. // Сельскохозяйственная биол. 2015. Т. 50. № 5. С. 685–693.
  54. Glassner H., Zchori-Fein E., Compant S., Sessitsch A., Katzir N., Portnoy V. et al. // FEMS Microbiol. Ecol. 2015. V. 91. № 7. Art. fiv074. https://doi.org/10.1093/femsec/fiv074
  55. Ouhaibi-Ben Abdeljalil N., Renault D., Gerbore J., Vallance J., Rey P., Daami-Remad M. // J. Microb. Biochem. Technol. 2016. V. 8. P. 110–119.
  56. Zhou H., Ren Z.H., Zu X., Yu X.Y., Zhu H.J., Li X.J. et al. // Front. Microbiol. 2021. V. 12. Art. 684888. https://doi.org/10.3389/fmicb.2021.684888
  57. Nisa S., Shoukat M., Bibi Y., Al Ayoubi S., Shah W., Masood S. et al. //Saudi J. Biol Sci. 2022. V. 29. № 1. P. 287–295.
  58. Vinayarani G., Prakash H.S. // Plant Pathol. J. 2018. V. 34. № 3. P. 218–235. https://doi.org/10.5423/PPJ.OA.11.2017.0225
  59. Kim P.I., Bai H., Chae H., Ching S., Kim Y., Park R. et al. // J. Appl. Microbiol. 2004. V. 97. P. 942–949.
  60. Kamenyok L.K., Levina T.A., Teriokhin D.A., Minacheva L.D. // Biotechnology in Russia. 2005. № 1. P. 81–93.
  61. Islam M.N., Ali M.S., Choi S.J., Hyun J.W., Baek K.H. // Plant Pathol. J. 2019. V. 35. № 5. P. 486–497.
  62. Roy S., Yasmin S., Ghosh S., Bhattacharya S., Banerjee D. // Microbiol. Insights. 2016. V. 9. P. 1–7.
  63. Lopes R.B.M., Costa L.E.O., Vanetti M.C.D., Araujo E.F., Queiroz M.V. // Curr Microbiol 2015. V. 71. P. 509–516.
  64. Anandan K., Vittal R.R. // Microb. Pathog. 2019. V. 132. P. 230–242.
  65. Hollensteiner J., Wemheuer F., Harting R., Kolarzyk A.M., Diaz Valerio S.M., Poehlein A. et al. // Front. Microbiol. 2017. V. 7. Art. 2171. https://doi.org/10.3389/fmicb.2016.02171
  66. Fatima R., Mahmood T., Moosa A., Aslam M.N., Shakeel M.T., Maqsood A. et al. // Pest Manag. Sci. 2023. V. 79. № 1. P. 336–348.
  67. Adeleke B.S., Ayangbenro A.S., Babalola O.O. // Plants (Basel). 2021. V. 10. № 9. Art. 1776.
  68. Mercado V., Olmos J. // Probiotics & Antimicro. Prot. 2022. V. 14. P. 1151–1169.
  69. Favret M.E., Youston A.A. // J. Invert. Pathol. 1989. V. 53. P. 206–216.
  70. Cherif A., Rezgui W., Raddadi N., Daffonchio D., Boudabous A. // Microbiol Res. 2008. V. 163. № 6. P. 684–692.
  71. Paik H.D., Bae S.S., Park S.H., Pan J.G. // J. Industrial Microbiol. Biotechnol. 1997. V. 19. P. 294–298.
  72. Nazari M., Smith D.L. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. Art. 916. https://doi.org/10.3389/fpls.2020.00916
  73. Lyu D., Backer R., Subramanian S., Smith D.L. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. Art. 634.
  74. Martínez-Zavala S.A., Barboza-Pérez U.E., Hernández-Guzmán G., Bideshi D.K., Barboza-Corona J.E. // Front. Microbiol. 2020. V. 10. Art. 3032. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.03032
  75. Aktuganov G.E., Safina V.R., Galimzianova N.F., Gilvanova E.A., Kuzmina L.Yu., Melentiev A.I. et al. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2022. V. 38. Art. 167. https://doi.org/10.1007/s11274-022-03359-5
  76. Muhammad A., Nisa R.M., Aris T.W. // Research J. Microbiol. 2014. V. 9. P. 265–277.
  77. Achari G.A., Ramesh R. // PNAS USA. India Sect. B Boil. Sci. 2018. V. 89. P. 585–593.
  78. Tanuja R., Bisht S.C., Mishra P.K. // European J. Soil Biol. 2013. V. 56. P. 56–64.
  79. Mishra P.K., Bisht S.C., Ruwari P., Subbanna A.R.N.S., Bisht J.K., Bhatt J.Ch. et al. // Ann. Microbiol. 2017. V. 67. P. 143–155.
  80. Bai Y., Zhou X., Smith D.L. // Crop Science. 2003. V. 43. № 5. Art. 1774.https://doi.org/10.2135/cropsci2003.1774
  81. Selvakumar G., Kundu S., Gupta A.D., Shouche Y.S., Gupta H.S. // Curr. Microbiol. 2008. V. 56. P. 134–139.
  82. Laranjeira S.S., Alves I.G., Marques G. // Curr. Microbiol. 2022. V. 79. № 9. Art. 277. https://doi.org/10.1007/s00284-022-02942-1
  83. Li Y., Wang C., Ge L., Hu C., Wu G., Sun Y., Song L. et al. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 9. Art. 1212. https://doi.org/10.1007/s00284-022-02942-1
  84. Yung W.J., Mabood F., Souleimanov A., Park R.D., Smith D.L. // Microbiol. Res. 2008. V. 163. № 3. P. 345–349.
  85. Djenane Z., Nateche F., Amziane M., Gomis-Cebolla J., El-Aichar F., Khorf H. et al. // Toxins (Basel). 2017. V. 9. № 4. Art. 139. https://doi.org/10.3390/toxins9040139
  86. Belousova M.E., Malovichko Y.V., Shikov A.E., Nizhnikov A.A., Antonets K.S. // Toxins (Basel). 2021. V. 13. № 5. Art. 355. https://doi.org/10.3390/toxins13050355
  87. Wang X., Xue Y., Han M., Bu Y., Liu C. // Chemosphere. 2014. V. 108. P. 258–264.
  88. Chen Y., Pan L., Ren M., Li J., Guan X., Tao J. // GM Crops Food. 2022. V. 13. № 1. P. 1–14.
  89. Sun C., Geng L., Wang M., Shao G., Liu Y., Shu C. et al. // Microbiology open. 2017. V. 6. № 1. Art. e00404. https://doi.org/10.1016/j.jip.2015.02.005
  90. Yang S., Liu X., Xu X., Sun H., Li F., Hao C. et al. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 17. Art. 2218. https://doi.org/10.3390/plants11172218
  91. Kırtel O., Versluys M., Van den Ende W., Öner E.T. // Quorum Sensing. Molecular Mechanism and Biotechnological Application. 2019. / Ed. G. Tommonaro. Chap: Academic Press, 2019. P. 127–149.
  92. Park S.J., Park S.Y., Ryu C.M., Park S.H., Lee J.K. // J. Microbiol. Biotechnol. 2008. V. 18. № 9. P. 1518–1521.
  93. Cho H.S., Park S.Y., Ryu C.M., Kim J.F., Kim J.G., Park S.H. // FEMS Microbiol. Ecol. 2007. V. 60. P. 14–23.
  94. Kumar A., Singh R., Yadav A., Giri D.D., Singh P.K., Pandey K.D. // Biotech. 2016. V. 6. № 1. Art. 60.https://doi.org/10.1007/s13205-016-0393-y
  95. Batista B.D., Dourado M.N., Figueredo E.F., Hortencio R.O., Marques J.P.R., Piotto F.A. et al. // Arch. Microbiol. 2021. V. 203. № 7. P. 3869–3882.
  96. Armada E., Probanza A., Roldán A., Azcón R. // J. Plant Physiol. 2016. V. 192. P. 1–12.
  97. Ali M.M., Vora D. // Int. Res. J. Envir. Sci. 2014. V. 3. № 9. P. 27–31.
  98. Ismail M.A., Amin M.A., Eid A.M., Hassan S.E., Mahgoub H.A.M., Lashin I. et al. // Cells. 2021. V. 10. № 5. Art. 1059.https://doi.org/10.3390/cells10051059
  99. Vyas P., Kaur R. // J. Soil Sci. Plant Nutr. 2019. V. 19. P. 290–298.
  100. Ahumada G.D., Gómez-Álvarez E.M., Dell’Acqua M., Bertani I., Venturi V., Perata P. et al. // Front. Plant Sci. 2022. V. 13. Art. 908349. https://doi.org/10.3389/fpls.2022.908349
  101. Figueredo E.F., Cruz T.A.D., Almeida J.R., Batista B.D., Marcon J., Andrade P.A.M. et al. // Microbiol. Res. 2023. V. 266. Art. 127218.https://doi.org/10.1016/j.micres.2022.127218
  102. Vidal-Quist J.C., Rogers H.J., Mahenthiralingam E., Berry C. // FEMS Microbiol. Ecol. 2013. V. 86. P. 474–489.
  103. Azizoglu U. // Curr. Microbiol. 2019. V. 76. P. 1379–1385.
  104. Sharma N., Saharan B.S. // Microbiol. Res. J. Int. 2016. V. 16. P. 1–10.
  105. Dubey A., Saiyam D., Kumar A., Hashem A., Abd_Allah E.F., Khan M.L. // Int. J. Environ. Res. Public Health. 2021. V. 18. Art. 931. https://doi.org/10.3390/ijerph18030931
  106. Ali B., Hafeez A., Ahmad S., Javed M.A., Sumaira, Afridi M.S. et al. // Front. Plant Sci. 2022. V. 13. Art. 921668. https://doi.org/10.3389/fpls.2022.921668
  107. de Almeida J.R., Bonatelli M.L., Batista B.D., Teixeira-Silva N.S., Mondin M., Dos Santos R.C. et al. // Environ. Microbiol. Rep. 2021. V. 13. № 6. P. 812–821.
  108. Chaouachi M., Marzouk T., Jallouli S., Elkahoui S., Gentzbittel L., Ben C. et al. // Postharvest Biol. Technol. 2021. V. 172. Art. 111389.https://doi.org/10.1016/j.postharvbio.2020.111389
  109. Huang C.J., Tsay J.F., Chang S.Y., Yang H.P., Wu W.S., Chen C.Y. // Pest Manag. Sci. 2012. V. 68. № 9. Art. 1306–10. https://doi.org/10.1002/ps.3301
  110. Timmusk S., Abd El-Daim I.A., Copolovici L., Tanilas T., Kännaste A., Behers L. et al. // PLoS One. 2014. V. 9. № 5. Art. e96086. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0096086
  111. Vardharajula S., Ali S.Z., Grover M., Reddy G., Bandi V. // J. Plant Interactions. 2011. V. 6. № 1. P. 1–14.
  112. Babu A.G., Kim J.-D., Oh B.-T. // J. Hazardous Materials. 2013. V. 250–251. P. 477–483.
  113. Dolphen R., Thiravetyan P. // Chemosphere. 2019. V. 223. P. 448–454.
  114. Akhtar N., Ilyas N., Yasmin H., Sayyed R.Z., Hasnain Z., Elsayed E.A. et al. // Molecules. 2021. V. 26. Art. 1569. https://doi.org/10.3390/molecules26061569
  115. Huang H., Zhao Y., Fan L., Jin Q., Yang G., Xu Z. // Chemosphere. 2020. V. 260. Art. 127614. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2020.127614
  116. Shah A.A., Bibi F., Hussain I., Yasin N.A., Akram W., Tahir M.S. et al. // Plants (Basel). 2020. V. 9. № 11. Art. 1512. https://doi.org/10.3390/plants9111512
  117. Zheng L.P., Zou T., Ma Y.J., Wang J.W., Zhang Y.Q. // Molecules. 2021. V. 21. № 2. Art. 174. https://doi.org/10.3390/molecules21020174
  118. Autarmat S., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Envir. Exp. Botany. 2022. V. 194. Art. 104761. https://doi.org/10.1016/j.envexpbot.2021.104761
  119. Khaksar G., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Environ. Exp. Bot. 2016. V. 126. P. 10–20.
  120. Daudzai Z., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Ecotoxicology and Environmental Safety. 2018. V. 164. P. 50–60.
  121. Suyamud B., Thiravetyan P., Panyapinyopol B., Inthorn D. // Ecotoxicology and Environmental Safety. 2018. V. 157. P. 318–326.
  122. Fan J., Yang G., Zhao H., Shi G., Geng Y., Hou T. et al. // J. Gen. Appl. Microbiol. 2012. V. 58. № 4. P. 263–271.
  123. Sunkar S., Nachiyar C.V. // Asian Pac. J. Trop. Biomed. 2012. V. 2. № 12. P. 953–959.
  124. Sayed A.M.M., Kim S., Behle R.W. // Biocontrol Sci. and Technol. 2017. V. 27. P. 1308–1326
  125. Khan M.A., Asaf S., Khan A.L., Jan R., Kang S.M., Kim K.M. et al. // BMC Microbiol 2020. V. 20. Art. 175. https://doi.org/10.1186/s12866-020-01822-7
  126. Araújo R.C., Rodrigues F.A., Nadal M.C., Ribeiro M.S., Antônio C.A.C., Rodrigues V.A. et al. // Microbiol. Res. 2021. V. 248. Art. 126750. https://doi.org/10.1016/j.micres.2021.126750
  127. Damodaran T., Rai R.B., Jha S.K., Kannan R., Pandey B.K., Sah Vijayalaxmi et al. // J. Plant Interactions. 2014. V. 9. № 1. P. 577–584.
  128. Schnepf E., Crickmore N., Van Rie J., Lereclus D., Baum J., Feitelson J. et al. // Microbiol. Mol. Biol. Rev. 1998. V. 62. P. 775–806.
  129. Chakrabarty S., Chakraborty P., Islam T., Islam A.K.M.A., Datta J., Bhattacharjee T. et al. In: Bacilli and Agrobiotechnology. / Eds. M.T. Islam, M. Rahman, P. Pandey, C.K. Jha, A. Aeron. Cham: Springer, 2022. 397 p.
  130. Crickmore N., Berry C., Panneerselvam S., Mishra R., Connor T.R., Bonning B.C. // J. Invertebr. Pathol. 2020. Art. 107438. https://doi.org/10.1016/j.jip.2020.107438
  131. Palma L., Muñoz D., Berry C., Murillo J., Caballero P. // Toxins (Basel). 2014. V. 6. № 12. P. 3296–3325.
  132. Chattopadhyay P., Banerjee G. // Biotech. 2018. V. 8. № 4. Art. 201.https://doi.org/10.1007/s13205-018-1223-1
  133. Liu X., Ruan L., Peng D., Li L., Sun M., Yu Z. // Toxins. 2014. V. 6. P. 2229–2238.
  134. Soonsanga S., Luxananil P., Promdonkoy B. // Biotechnol. Lett. 2020. V. 42. № 4. P. 625–632.
  135. Hu H.J., Chen Y.L., Wang Y.F., Tang Y.Y., Chen S.L., Yan S.Z. // Plant Disease. 2017. V. 101. № 3. P. 448–455.
  136. Maulidia V., Soesanto L., Syamsuddin, Khairan K., Hamaguchi T., Hasegawa K. et al. // Biodiversitas. 2020. V. 21. P. 5270–5275.
  137. Liang Z., Ali Q., Wang Y., Mu G., Kan X., Ren Y. et al. // Int. J. Mol. Sci. 2022. V. 23. № 15. Art. 8189.https://doi.org/10.3390/ijms23158189
  138. Aballay E., Prodan S., Correa P., Allende J. // Crop Protect. 2020. V. 131. Art. 105103.https://doi.org/10.3390/ijms23158189
  139. Yu Z., Xiong J., Zhou Q., Luo H., Hu S., Xia L. et al. // J. Invertebr. Pathol. 2015. V. 125. P. 73–80.
  140. Huang T., Lin Q., Qian X., Zheng Y., Yao J., Wu H. et al. // Phytopathology. 2018. V. 108. P. 44–51.
  141. Schnepf H.E., Whiteley H.R. // PNAS. USA. 1981. V. 78. № 5. P. 2893–2897.
  142. Peng Q., Yu Q., Song F. // Appl. Microbiol. Biotechnol. 2019. V. 103. № 4. P. 1617–1626.
  143. Zhou X.Y., Li H., Liu Y.M., Hao J.Ch., Liu H.F., Lu X.Z. // Adsorption Sci. Technol. 2018. V. 36(5–6). P. 1233–1245.
  144. Reinders J.D., Reinders E.E., Robinson E.A., Moar W.J., Price P.A., Head G.P. et al. // PLoS One. 2022. V. 17. № 5. Art. e0268902. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0268902
  145. Maghari B.M., Ardekani A.M. // J. Med. Biotechnol. 2011. V. 3. № 3. P. 109–117.
  146. Jost P., Shurley D., Culpepper S., Roberts P., Nichols R., Reeves J. et al. // Agron. J. 2008. V. 100. № 1. P. 42–51.
  147. Tabashnik B.E., Carrière Y. // J. Econ. Entomol. 2020. V. 113. № 2. P. 553–561.
  148. Ni M., Ma W., Wang X., Gao M., Dai Y., Wei X. et al. // Plant Biotechnol. J. 2017. V. 15. P. 1204–1213.
  149. de Maagd R.A., van der Klei H., Bakker P.L., Stiekema W.J., Bosch D. // Appl. Environ. Microbiol. 1996. V. 62. P. 1537–1543.
  150. Pardo-Lopez L., Mudoz-Garay C., Porta H. // Peptides. 2009. V. 30. № 3. P. 589–595.
  151. Wu D., Aronson A.I. // J. Biol. Chem. 1992. V. 267. P. 2311–2327.
  152. Rajamohan F., Alzate O., Cotrill J.A., Curtiss A., Dean D.H. // PNAS. USA. 1996. V. 93. P. 14338–14343.
  153. Jamoussi K., Sellami S., Abdelkefi-Mesrati L., Givaudan A., Jaoua S. // Mol. Biotechnol. 2009. V. 43. № 2. P. 97–103.
  154. Tounsi S., Aoun A.E., Blight M., Rebaî A., Jaoua S. // J. Invertebr. Pathol. 2006. V. 91. № 2. P. 131–135.
  155. Yan F., Cheng X., Ding X., Yao T., Chen H., Li W. et al. // Curr. Microbiol. 2014. V. 68. P. 604–609.
  156. Sun Y., Fu Z., He X., Yuan C., Ding X., Xia L. // J. Invertebr. Pathol. 2016. V. 135. P. 60–62.
  157. Gawron-Burke C., Baum J.A. // Genet. Eng. (N.Y.). 1991. V. 13. P. 237–263.
  158. Azizoglu U., Jouzani G.S., Yilmaz N., Baz E., Ozkok D. // Sci. Total Environ. 2020. V. 734. Art. 139169. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.139169
  159. Wozniak C.A., McClung G., Gagliardi J., Degal M., Matthews K. In: Regulation of Agricultural Biotechnology: The United States and Canada. Chapter 4. Eds. C.A.Wozniak, A. McHughen. US Government. 2012. P. 57.
  160. Hernandez-Rodriguez C.S., de Escudero I.R., Asensio A.C., Ferre J., Caballero P. // Biological Control. 2013. V. 66. P. 159–165.
  161. Saleem F., Shakoori A.R. // Toxins (Basel). 2017. V. 9. № 11. Art. 358.
  162. Roh J.Y., Kim Y.S., Wang Y., Liu Q., Tao X., Xu H.G. et al. // J. Asia-Pacific Entomology. 2010. V. 13. № 1. P. 61–64.
  163. Nambiar P.T.C., MaS W., Aiyer V.N. // Appl. Environ. Microbio1. 1990. V. 56. P. 2866–2869.
  164. Skøt L., Harrison S.P., Nath A., Mytton L.R., Clifford B.C. // Plant and Soil. 1990. V. 127. P. 285–295.
  165. Obukowicz M.G., Perlak F.J., Kusano K. K., Mayer E.J., Watrud L.S. // Gene. 1986. V. 45. P. 327–331.
  166. Li Y., Wu Ch., Xing Zh., Gao B., Zhang L. // Biotechnology & Biotechnological Equipment. 2017. V. 31. № 6. P. 1167–1172.
  167. Maksimov I.V., Blagova D.K., Veselova S.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Cherepanova E.A. et al. // Biological Control. 2020. V. 144. Art. 104242. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2020.104242
  168. Sorokan A., Benkovskaya G., Burkhanova G., Blagova D., Maksimov I. // Plants. 2020. V. 9. Art. 1115. https://doi.org/10.3390/plants9091115
  169. Price D.R., Gatehouse J.A. // Trends in Biotechnol. 2008. V. 26. № 7. P. 393–400.
  170. Gong L., Kang Sh., Zhou J., Sun D., Guo L., Qin J. et al. // Toxins (Basel). 2020. V. 12(2). P. 76. https://doi.org/10.3390/toxins12020076
  171. Park M.G., Kim W.J., Choi J.Y., Kim J.H., Park D.H., Kim J.Y. et al. // Pest Manag. Sci. 2020. V. 76. P. 1699–1704.
  172. Jiang Y.X., Chen J.Z., Li M.W., Zha B.H., Huang P.R., Chu X.M. et al. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 23. № 1. Art. 444. https://doi.org/10.3390/ijms23010444
  173. Azizoglu U., Yilmaz N., Simsek O., Ibal J.C., Tagele S.B., Shin J.-H. // Biotech. 2021. V. 11. Art. 382. https://doi.org/10.1007/s13205-021-02941-2

Дополнительные файлы

Доп. файлы
Действие
1. JATS XML

© Р.М. Хайруллин, А.В. Сорокань, В.Ф. Габдрахманова, И.В. Максимов, 2023