Перспективные свойства Bacillus Thuringiensis и направления их использования для защиты растений
- Авторы: Хайруллин Р.М.1, Сорокань А.В.1, Габдрахманова В.Ф.1, Максимов И.В.1
-
Учреждения:
- Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение Уфимского федерального исследовательского центра РАН
- Выпуск: Том 59, № 4 (2023)
- Страницы: 337-354
- Раздел: Статьи
- URL: https://permmedjournal.ru/0555-1099/article/view/674607
- DOI: https://doi.org/10.31857/S0555109923040074
- EDN: https://elibrary.ru/QZCGCS
- ID: 674607
Цитировать
Аннотация
Одной из актуальных проблем защиты растений от вредителей и болезней является создание экологически безопасных препаратов, применение которых не сопровождалось бы резистентностью целевых объектов биоконтроля. Огромным потенциалом в этом отношении обладают микроорганизмы, среди которых наиболее перспективными являются эндофиты, заселяющие внутренние ткани растений без вреда для растительного организма. Среди таких микроорганизмов бактерии Bacillus вызывают особый интерес благодаря их широкому распространению в природе, безопасности многих видов для человека, относительной простоте производства препаратов на их основе. В обзоре рассмотрены свойства Bacillus thuringiensis: эндофитность, инсектицидность, антибиотическая активность, продукция регуляторов роста и мобилизация элементов питания растений, индукция устойчивости, а также возможность конструирования новых штаммов с примением методов генной инженерии.
Ключевые слова
Об авторах
Р. М. Хайруллин
Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделениеУфимского федерального исследовательского центра РАН
Автор, ответственный за переписку.
Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа
А. В. Сорокань
Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделениеУфимского федерального исследовательского центра РАН
Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа
В. Ф. Габдрахманова
Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделениеУфимского федерального исследовательского центра РАН
Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа
И. В. Максимов
Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделениеУфимского федерального исследовательского центра РАН
Email: krm62@mail.ru
Россия, 450054, Уфа
Список литературы
- Ishiwata S. // Rept Assoc Seric. 1905. V. 160. P. 1–8.
- Berliner E. // J. Applied Entomology. 1915. V. 2. № 1. P. 29–56.
- Lord J.C. // J. Invertebrate Pathol. 2005. V. 89. № 1. P. 19–29.
- Долженко Т.В. // Биология растений и садоводство: теория, инновации. 2021. № 3(160). С. 50–62.
- Peterson J.A., Ode P.J., Oliveira-Hofman C., Harwood J.D. // Front. Plant Science. 2016. V. 7. Art.1794. https://doi.org/10.3389/fpls.2016.01794
- Шеина Н.И., Буданова Е.В., Мялина Л.И., Сазонова Л.П., Колесникова В.В. // Токсикологический вестник. 2018. № 1(148). С. 35–37.
- Priščepa L., Stankevičienė A., Sneškienė V. // Miestų želdynų formavimas. 2016. № 1(13). P. 315–322.
- Lecadet M.-M., Frachon E., Cosmao Dumanoir V., Ripouteau H., Hamon S., Laurent P. et al. // J. Applied Microbiol. 1999. V. 86. P. 660–672.
- Atsumi S., Mizuno E., Hara H., Nakanishi K., Kitami M., Miura N. et al. // Appl. Environ. Microbiol. 2005. V. 71. № 7. P. 3966–3977.
- Flores A., Diaz-Zamora J.T., Orozco-Mosqueda M.D.C., Chávez A., de Los Santos-Villalobos S., Valencia-Cantero E. et al. // Biotech. 2020. V. 10. № 5. Art. 220. https://doi.org/10.1007/s13205-020-02209-1
- Liu Y., Du J., Lai Q., Zeng R., Ye D., Xu J., Shao Z. // Int. J. Syst. Evol. Microbiol. 2017. V. 67. № 8. P. 2499–2508.
- Carroll L.M., Cheng R.A., Wiedmann M., Kovac J. // Crit. Rev. Food. Sci. Nutr. 2022. V. 62. № 28. P. 7677–7702.
- Muigg V., Cuénod A., Purushothaman S., Siegemund M., Wittwer M., Pflüger V., Schmidt K.M. // New Microbes. New Infect. 2022. V. 26. P. 49–50.
- Wei S., Chelliah R., Park B.-J., Kim S.-H., Forghani F., Cho M.S. et al. // Front. Microbiol. 2019. V. 10. Art. 883. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.00883
- Schoch C.L., Ciufo S., Domrachev M., Hotton C.L., Kannan S., Khovanskaya R., Leipe D. // Database (Oxford). 2020. V. 2020. Art. baaa062. https://doi.org/10.1093/database/baaa062
- Rahman M.-M., Lim S.-J., Park Y.-C. // Animals. 2022. V. 12. Art. 979.
- Martin P.A.W., Travers R.S. // Appl. Envir. Microbiol. 1989. V. 55. P. 2437–2442.
- Elliot S.L., Sabelis M.W., Janssen A., van der Geest L.P.S., Beerling E.A.M. et al. // Ecology Letters. 2000. V. 3. P. 228–235.
- Raymond B., Elliot S.L., Ellis R.J. // J. Invertebrate Pathol. 2008. V. 98. P. 307–313.
- Li M., Shu C., Ke W., Li X., Yu Y., Guan X., Huang T. // Front. Microbiol. 2021. V. 12. Art. 676146.
- Lin Y., Alstrup M., Pang J.K.Y., Maróti G., Er-Rafik M. Tourasse N. et al. // mSystems. 2021. V. 6. № 5. Art. e0086421. https://doi.org/10.1128/mSystems.00864-21
- Smith R.A., Barry J.W. // J. Invertebr. Pathol. 1998. V. 71. № 3. P. 263–267.
- Bizzarri M.F., Bishop A.H. // J. Invertebr. Pathol. 2007. V. 94. № 1. P. 38–47.
- Perez K.J., Viana J.d.S., Lopes F.C., Pereira J.Q., dos Santos D.M., Oliveira J.S. et al. // Front. Microbiol. 2017. V. 8. Art. 61. https://doi.org/10.3389/fmicb.2017.00061
- Takahashi H., Nakaho K., Ishihara T., Ando S., Wada T., Kanayama Y. et al. // Plant Cell Rep. 2014. V. 33. P. 99–110.
- Bizzarri M.F., Bishop A.H. // Microb. Ecol. 2008. V. 56. № 1. P. 133–139.
- Monnerat R.G., Soares C.M., Capdeville G., Jones G., Martins É.S., Praça L. et al. // Microb. Biotechnol. 2009. V. 2. № 4. P. 512–520.
- Mundt J.O., Hinkle N.F. // Appl. Environ. Microbiol. 1976. V. 32. № 5. P. 694–698.
- Subrahmanyan P., Reddy M.N., Rao A.S. // Seed Sci. Technol. 1983. V. 11. P. 267–272.
- McInroy J.A., Kloepper J.W. // Plant and Soil. 1995. V. 173. P. 337–342.
- Miguel P.S.B., Delvaux J.C., De Oliveira M.N.V., Monteiro L.C.P., Costa M.D., Totola M.R. et al. // Afr. J. Microbiol. Res. 2013. V. 7. № 7. P. 586–594.
- Ma L., Cao Y.H., Cheng M.H., Huang Y., Mo M.H., Wang Y. et al. // Antonie Van Leeuwenhoek. 2013. V. 103. № 2. P. 299–312.
- Souza A., Cruz J.C., Sousa N.R., Procópio A.R., Silva G.F. // Genet. Mol. Res. 2014. V. 13. № 4. P. 8661–8670.
- Hong Z., Chen W., Rong X., Cai P., Tan W., Huang Q. // Chem. Geol. 2015. V. 416. P. 19–27.
- Hernández-Pacheco C.E., Orozco-Mosqueda M.D.C., Flores A., Valencia-Cantero E., Santoyo G. // Curr. Res. Microb. Sci. 2021. V. 2. Art. 100028.
- Sharma M., Mallubhotla S. // Front. Microbiol. 2022. V. 13. Art. 879386. https://doi.org/10.3389/fmicb.2022.879386
- Manjunatha B.S., Paul S., Aggarwal C., Bandeppa S., Govindasamy V., Dukare A.S. et al. // Microb. Ecol. 2019. V. 77. P. 676–688.
- Rocha F.Y.O., Negrisoli Júnior A.S., de Matos G.F., Gitahy P.M., Rossi C.N., Vidal M.S. et al. // Front. Microbiol. 2021. V.12. Art. 659965. https://doi.org/10.3389/fmicb.2021.659965
- Pal G., Kumar K., Verma A., Verma S.K. // Microbiol Res. 2022. V. 255. Art. 126926. https://doi.org/10.1016/j.micres.2022.127201
- Abedinzadeh M., Etesami H., Alikhani H.A. // Biotechnol. Rep. (Amst). 2019. V. 21. Art. e00305. https://doi.org/10.1016/j.btre.2019.e00305
- Compant S., Mitter B., Colli-Mull J.G., Gangl H., Sessitsch A. // Microb Ecol. 2011. V. 62. P. 188–197.
- Wahlang B., Sen S., Roy J.D. // Indian J. Appl. Pure Bio. 2022. V. 37. № 2. P. 438–448.
- Tao A., Panga F., Huang S., Yu G., Li B., Wang T. // Biocontrol Science and Technology. 2014. V. 24. P. 901–924.
- Seo D.J., Nguyen D.M., Song Y.S., Jung W.J. // J. Microbiol. Biotechnol. 2012. V. 22. № 3. P. 407–415.
- Pleban S., Ingel F., Che I. // European J. Plant Pathol. 1995. V. 101. P. 665–672.
- Thomas P., Shaik S.P. // Microb. Ecol. 2020. V. 79. № 4. P. 910–924.
- García-Suárez R., Verduzco-Rosas L.A., Ibarra J.E. // FEMS Microbiol. Ecol. 2021. V. 97. № 7. Art. fiab080. https://doi.org/10.1093/femsec/fiab080
- Praça L.B., Menezes Mendes Gomes A.C., Cabral G., Martins É.S., Sujii E.R., Monnerat R.G. // Bt Research. 2012. V. 3. № 3. P. 11–19.
- Каменек Л.К., Сатарова Т.А., Каменек Д.В., Терпиловский М.А. // Сельскохозяйственная биол. 2011. № 1. С. 112–117.
- Mirsam H., Suriani A.M., Azrai M., Efendi R., Muliadi A., Sembiring H. et al. // Heliyon. 2022. V. 8. № 12. Art. e11960. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e11960
- Goryluk L.A., Rekosz-Burlaga H., B£aszczyk M. // Polish J. Microbiol. 2009. V. 58. № 4. P. 355–361.
- Etesami H., Alikhani H.A. // Eur. J. Plant Pathol. 2017. V. 147. P. 7–14.
- Гришечкина С.Д. // Сельскохозяйственная биол. 2015. Т. 50. № 5. С. 685–693.
- Glassner H., Zchori-Fein E., Compant S., Sessitsch A., Katzir N., Portnoy V. et al. // FEMS Microbiol. Ecol. 2015. V. 91. № 7. Art. fiv074. https://doi.org/10.1093/femsec/fiv074
- Ouhaibi-Ben Abdeljalil N., Renault D., Gerbore J., Vallance J., Rey P., Daami-Remad M. // J. Microb. Biochem. Technol. 2016. V. 8. P. 110–119.
- Zhou H., Ren Z.H., Zu X., Yu X.Y., Zhu H.J., Li X.J. et al. // Front. Microbiol. 2021. V. 12. Art. 684888. https://doi.org/10.3389/fmicb.2021.684888
- Nisa S., Shoukat M., Bibi Y., Al Ayoubi S., Shah W., Masood S. et al. //Saudi J. Biol Sci. 2022. V. 29. № 1. P. 287–295.
- Vinayarani G., Prakash H.S. // Plant Pathol. J. 2018. V. 34. № 3. P. 218–235. https://doi.org/10.5423/PPJ.OA.11.2017.0225
- Kim P.I., Bai H., Chae H., Ching S., Kim Y., Park R. et al. // J. Appl. Microbiol. 2004. V. 97. P. 942–949.
- Kamenyok L.K., Levina T.A., Teriokhin D.A., Minacheva L.D. // Biotechnology in Russia. 2005. № 1. P. 81–93.
- Islam M.N., Ali M.S., Choi S.J., Hyun J.W., Baek K.H. // Plant Pathol. J. 2019. V. 35. № 5. P. 486–497.
- Roy S., Yasmin S., Ghosh S., Bhattacharya S., Banerjee D. // Microbiol. Insights. 2016. V. 9. P. 1–7.
- Lopes R.B.M., Costa L.E.O., Vanetti M.C.D., Araujo E.F., Queiroz M.V. // Curr Microbiol 2015. V. 71. P. 509–516.
- Anandan K., Vittal R.R. // Microb. Pathog. 2019. V. 132. P. 230–242.
- Hollensteiner J., Wemheuer F., Harting R., Kolarzyk A.M., Diaz Valerio S.M., Poehlein A. et al. // Front. Microbiol. 2017. V. 7. Art. 2171. https://doi.org/10.3389/fmicb.2016.02171
- Fatima R., Mahmood T., Moosa A., Aslam M.N., Shakeel M.T., Maqsood A. et al. // Pest Manag. Sci. 2023. V. 79. № 1. P. 336–348.
- Adeleke B.S., Ayangbenro A.S., Babalola O.O. // Plants (Basel). 2021. V. 10. № 9. Art. 1776.
- Mercado V., Olmos J. // Probiotics & Antimicro. Prot. 2022. V. 14. P. 1151–1169.
- Favret M.E., Youston A.A. // J. Invert. Pathol. 1989. V. 53. P. 206–216.
- Cherif A., Rezgui W., Raddadi N., Daffonchio D., Boudabous A. // Microbiol Res. 2008. V. 163. № 6. P. 684–692.
- Paik H.D., Bae S.S., Park S.H., Pan J.G. // J. Industrial Microbiol. Biotechnol. 1997. V. 19. P. 294–298.
- Nazari M., Smith D.L. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. Art. 916. https://doi.org/10.3389/fpls.2020.00916
- Lyu D., Backer R., Subramanian S., Smith D.L. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. Art. 634.
- Martínez-Zavala S.A., Barboza-Pérez U.E., Hernández-Guzmán G., Bideshi D.K., Barboza-Corona J.E. // Front. Microbiol. 2020. V. 10. Art. 3032. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.03032
- Aktuganov G.E., Safina V.R., Galimzianova N.F., Gilvanova E.A., Kuzmina L.Yu., Melentiev A.I. et al. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2022. V. 38. Art. 167. https://doi.org/10.1007/s11274-022-03359-5
- Muhammad A., Nisa R.M., Aris T.W. // Research J. Microbiol. 2014. V. 9. P. 265–277.
- Achari G.A., Ramesh R. // PNAS USA. India Sect. B Boil. Sci. 2018. V. 89. P. 585–593.
- Tanuja R., Bisht S.C., Mishra P.K. // European J. Soil Biol. 2013. V. 56. P. 56–64.
- Mishra P.K., Bisht S.C., Ruwari P., Subbanna A.R.N.S., Bisht J.K., Bhatt J.Ch. et al. // Ann. Microbiol. 2017. V. 67. P. 143–155.
- Bai Y., Zhou X., Smith D.L. // Crop Science. 2003. V. 43. № 5. Art. 1774.https://doi.org/10.2135/cropsci2003.1774
- Selvakumar G., Kundu S., Gupta A.D., Shouche Y.S., Gupta H.S. // Curr. Microbiol. 2008. V. 56. P. 134–139.
- Laranjeira S.S., Alves I.G., Marques G. // Curr. Microbiol. 2022. V. 79. № 9. Art. 277. https://doi.org/10.1007/s00284-022-02942-1
- Li Y., Wang C., Ge L., Hu C., Wu G., Sun Y., Song L. et al. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 9. Art. 1212. https://doi.org/10.1007/s00284-022-02942-1
- Yung W.J., Mabood F., Souleimanov A., Park R.D., Smith D.L. // Microbiol. Res. 2008. V. 163. № 3. P. 345–349.
- Djenane Z., Nateche F., Amziane M., Gomis-Cebolla J., El-Aichar F., Khorf H. et al. // Toxins (Basel). 2017. V. 9. № 4. Art. 139. https://doi.org/10.3390/toxins9040139
- Belousova M.E., Malovichko Y.V., Shikov A.E., Nizhnikov A.A., Antonets K.S. // Toxins (Basel). 2021. V. 13. № 5. Art. 355. https://doi.org/10.3390/toxins13050355
- Wang X., Xue Y., Han M., Bu Y., Liu C. // Chemosphere. 2014. V. 108. P. 258–264.
- Chen Y., Pan L., Ren M., Li J., Guan X., Tao J. // GM Crops Food. 2022. V. 13. № 1. P. 1–14.
- Sun C., Geng L., Wang M., Shao G., Liu Y., Shu C. et al. // Microbiology open. 2017. V. 6. № 1. Art. e00404. https://doi.org/10.1016/j.jip.2015.02.005
- Yang S., Liu X., Xu X., Sun H., Li F., Hao C. et al. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 17. Art. 2218. https://doi.org/10.3390/plants11172218
- Kırtel O., Versluys M., Van den Ende W., Öner E.T. // Quorum Sensing. Molecular Mechanism and Biotechnological Application. 2019. / Ed. G. Tommonaro. Chap: Academic Press, 2019. P. 127–149.
- Park S.J., Park S.Y., Ryu C.M., Park S.H., Lee J.K. // J. Microbiol. Biotechnol. 2008. V. 18. № 9. P. 1518–1521.
- Cho H.S., Park S.Y., Ryu C.M., Kim J.F., Kim J.G., Park S.H. // FEMS Microbiol. Ecol. 2007. V. 60. P. 14–23.
- Kumar A., Singh R., Yadav A., Giri D.D., Singh P.K., Pandey K.D. // Biotech. 2016. V. 6. № 1. Art. 60.https://doi.org/10.1007/s13205-016-0393-y
- Batista B.D., Dourado M.N., Figueredo E.F., Hortencio R.O., Marques J.P.R., Piotto F.A. et al. // Arch. Microbiol. 2021. V. 203. № 7. P. 3869–3882.
- Armada E., Probanza A., Roldán A., Azcón R. // J. Plant Physiol. 2016. V. 192. P. 1–12.
- Ali M.M., Vora D. // Int. Res. J. Envir. Sci. 2014. V. 3. № 9. P. 27–31.
- Ismail M.A., Amin M.A., Eid A.M., Hassan S.E., Mahgoub H.A.M., Lashin I. et al. // Cells. 2021. V. 10. № 5. Art. 1059.https://doi.org/10.3390/cells10051059
- Vyas P., Kaur R. // J. Soil Sci. Plant Nutr. 2019. V. 19. P. 290–298.
- Ahumada G.D., Gómez-Álvarez E.M., Dell’Acqua M., Bertani I., Venturi V., Perata P. et al. // Front. Plant Sci. 2022. V. 13. Art. 908349. https://doi.org/10.3389/fpls.2022.908349
- Figueredo E.F., Cruz T.A.D., Almeida J.R., Batista B.D., Marcon J., Andrade P.A.M. et al. // Microbiol. Res. 2023. V. 266. Art. 127218.https://doi.org/10.1016/j.micres.2022.127218
- Vidal-Quist J.C., Rogers H.J., Mahenthiralingam E., Berry C. // FEMS Microbiol. Ecol. 2013. V. 86. P. 474–489.
- Azizoglu U. // Curr. Microbiol. 2019. V. 76. P. 1379–1385.
- Sharma N., Saharan B.S. // Microbiol. Res. J. Int. 2016. V. 16. P. 1–10.
- Dubey A., Saiyam D., Kumar A., Hashem A., Abd_Allah E.F., Khan M.L. // Int. J. Environ. Res. Public Health. 2021. V. 18. Art. 931. https://doi.org/10.3390/ijerph18030931
- Ali B., Hafeez A., Ahmad S., Javed M.A., Sumaira, Afridi M.S. et al. // Front. Plant Sci. 2022. V. 13. Art. 921668. https://doi.org/10.3389/fpls.2022.921668
- de Almeida J.R., Bonatelli M.L., Batista B.D., Teixeira-Silva N.S., Mondin M., Dos Santos R.C. et al. // Environ. Microbiol. Rep. 2021. V. 13. № 6. P. 812–821.
- Chaouachi M., Marzouk T., Jallouli S., Elkahoui S., Gentzbittel L., Ben C. et al. // Postharvest Biol. Technol. 2021. V. 172. Art. 111389.https://doi.org/10.1016/j.postharvbio.2020.111389
- Huang C.J., Tsay J.F., Chang S.Y., Yang H.P., Wu W.S., Chen C.Y. // Pest Manag. Sci. 2012. V. 68. № 9. Art. 1306–10. https://doi.org/10.1002/ps.3301
- Timmusk S., Abd El-Daim I.A., Copolovici L., Tanilas T., Kännaste A., Behers L. et al. // PLoS One. 2014. V. 9. № 5. Art. e96086. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0096086
- Vardharajula S., Ali S.Z., Grover M., Reddy G., Bandi V. // J. Plant Interactions. 2011. V. 6. № 1. P. 1–14.
- Babu A.G., Kim J.-D., Oh B.-T. // J. Hazardous Materials. 2013. V. 250–251. P. 477–483.
- Dolphen R., Thiravetyan P. // Chemosphere. 2019. V. 223. P. 448–454.
- Akhtar N., Ilyas N., Yasmin H., Sayyed R.Z., Hasnain Z., Elsayed E.A. et al. // Molecules. 2021. V. 26. Art. 1569. https://doi.org/10.3390/molecules26061569
- Huang H., Zhao Y., Fan L., Jin Q., Yang G., Xu Z. // Chemosphere. 2020. V. 260. Art. 127614. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2020.127614
- Shah A.A., Bibi F., Hussain I., Yasin N.A., Akram W., Tahir M.S. et al. // Plants (Basel). 2020. V. 9. № 11. Art. 1512. https://doi.org/10.3390/plants9111512
- Zheng L.P., Zou T., Ma Y.J., Wang J.W., Zhang Y.Q. // Molecules. 2021. V. 21. № 2. Art. 174. https://doi.org/10.3390/molecules21020174
- Autarmat S., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Envir. Exp. Botany. 2022. V. 194. Art. 104761. https://doi.org/10.1016/j.envexpbot.2021.104761
- Khaksar G., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Environ. Exp. Bot. 2016. V. 126. P. 10–20.
- Daudzai Z., Treesubsuntorn C., Thiravetyan P. // Ecotoxicology and Environmental Safety. 2018. V. 164. P. 50–60.
- Suyamud B., Thiravetyan P., Panyapinyopol B., Inthorn D. // Ecotoxicology and Environmental Safety. 2018. V. 157. P. 318–326.
- Fan J., Yang G., Zhao H., Shi G., Geng Y., Hou T. et al. // J. Gen. Appl. Microbiol. 2012. V. 58. № 4. P. 263–271.
- Sunkar S., Nachiyar C.V. // Asian Pac. J. Trop. Biomed. 2012. V. 2. № 12. P. 953–959.
- Sayed A.M.M., Kim S., Behle R.W. // Biocontrol Sci. and Technol. 2017. V. 27. P. 1308–1326
- Khan M.A., Asaf S., Khan A.L., Jan R., Kang S.M., Kim K.M. et al. // BMC Microbiol 2020. V. 20. Art. 175. https://doi.org/10.1186/s12866-020-01822-7
- Araújo R.C., Rodrigues F.A., Nadal M.C., Ribeiro M.S., Antônio C.A.C., Rodrigues V.A. et al. // Microbiol. Res. 2021. V. 248. Art. 126750. https://doi.org/10.1016/j.micres.2021.126750
- Damodaran T., Rai R.B., Jha S.K., Kannan R., Pandey B.K., Sah Vijayalaxmi et al. // J. Plant Interactions. 2014. V. 9. № 1. P. 577–584.
- Schnepf E., Crickmore N., Van Rie J., Lereclus D., Baum J., Feitelson J. et al. // Microbiol. Mol. Biol. Rev. 1998. V. 62. P. 775–806.
- Chakrabarty S., Chakraborty P., Islam T., Islam A.K.M.A., Datta J., Bhattacharjee T. et al. In: Bacilli and Agrobiotechnology. / Eds. M.T. Islam, M. Rahman, P. Pandey, C.K. Jha, A. Aeron. Cham: Springer, 2022. 397 p.
- Crickmore N., Berry C., Panneerselvam S., Mishra R., Connor T.R., Bonning B.C. // J. Invertebr. Pathol. 2020. Art. 107438. https://doi.org/10.1016/j.jip.2020.107438
- Palma L., Muñoz D., Berry C., Murillo J., Caballero P. // Toxins (Basel). 2014. V. 6. № 12. P. 3296–3325.
- Chattopadhyay P., Banerjee G. // Biotech. 2018. V. 8. № 4. Art. 201.https://doi.org/10.1007/s13205-018-1223-1
- Liu X., Ruan L., Peng D., Li L., Sun M., Yu Z. // Toxins. 2014. V. 6. P. 2229–2238.
- Soonsanga S., Luxananil P., Promdonkoy B. // Biotechnol. Lett. 2020. V. 42. № 4. P. 625–632.
- Hu H.J., Chen Y.L., Wang Y.F., Tang Y.Y., Chen S.L., Yan S.Z. // Plant Disease. 2017. V. 101. № 3. P. 448–455.
- Maulidia V., Soesanto L., Syamsuddin, Khairan K., Hamaguchi T., Hasegawa K. et al. // Biodiversitas. 2020. V. 21. P. 5270–5275.
- Liang Z., Ali Q., Wang Y., Mu G., Kan X., Ren Y. et al. // Int. J. Mol. Sci. 2022. V. 23. № 15. Art. 8189.https://doi.org/10.3390/ijms23158189
- Aballay E., Prodan S., Correa P., Allende J. // Crop Protect. 2020. V. 131. Art. 105103.https://doi.org/10.3390/ijms23158189
- Yu Z., Xiong J., Zhou Q., Luo H., Hu S., Xia L. et al. // J. Invertebr. Pathol. 2015. V. 125. P. 73–80.
- Huang T., Lin Q., Qian X., Zheng Y., Yao J., Wu H. et al. // Phytopathology. 2018. V. 108. P. 44–51.
- Schnepf H.E., Whiteley H.R. // PNAS. USA. 1981. V. 78. № 5. P. 2893–2897.
- Peng Q., Yu Q., Song F. // Appl. Microbiol. Biotechnol. 2019. V. 103. № 4. P. 1617–1626.
- Zhou X.Y., Li H., Liu Y.M., Hao J.Ch., Liu H.F., Lu X.Z. // Adsorption Sci. Technol. 2018. V. 36(5–6). P. 1233–1245.
- Reinders J.D., Reinders E.E., Robinson E.A., Moar W.J., Price P.A., Head G.P. et al. // PLoS One. 2022. V. 17. № 5. Art. e0268902. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0268902
- Maghari B.M., Ardekani A.M. // J. Med. Biotechnol. 2011. V. 3. № 3. P. 109–117.
- Jost P., Shurley D., Culpepper S., Roberts P., Nichols R., Reeves J. et al. // Agron. J. 2008. V. 100. № 1. P. 42–51.
- Tabashnik B.E., Carrière Y. // J. Econ. Entomol. 2020. V. 113. № 2. P. 553–561.
- Ni M., Ma W., Wang X., Gao M., Dai Y., Wei X. et al. // Plant Biotechnol. J. 2017. V. 15. P. 1204–1213.
- de Maagd R.A., van der Klei H., Bakker P.L., Stiekema W.J., Bosch D. // Appl. Environ. Microbiol. 1996. V. 62. P. 1537–1543.
- Pardo-Lopez L., Mudoz-Garay C., Porta H. // Peptides. 2009. V. 30. № 3. P. 589–595.
- Wu D., Aronson A.I. // J. Biol. Chem. 1992. V. 267. P. 2311–2327.
- Rajamohan F., Alzate O., Cotrill J.A., Curtiss A., Dean D.H. // PNAS. USA. 1996. V. 93. P. 14338–14343.
- Jamoussi K., Sellami S., Abdelkefi-Mesrati L., Givaudan A., Jaoua S. // Mol. Biotechnol. 2009. V. 43. № 2. P. 97–103.
- Tounsi S., Aoun A.E., Blight M., Rebaî A., Jaoua S. // J. Invertebr. Pathol. 2006. V. 91. № 2. P. 131–135.
- Yan F., Cheng X., Ding X., Yao T., Chen H., Li W. et al. // Curr. Microbiol. 2014. V. 68. P. 604–609.
- Sun Y., Fu Z., He X., Yuan C., Ding X., Xia L. // J. Invertebr. Pathol. 2016. V. 135. P. 60–62.
- Gawron-Burke C., Baum J.A. // Genet. Eng. (N.Y.). 1991. V. 13. P. 237–263.
- Azizoglu U., Jouzani G.S., Yilmaz N., Baz E., Ozkok D. // Sci. Total Environ. 2020. V. 734. Art. 139169. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.139169
- Wozniak C.A., McClung G., Gagliardi J., Degal M., Matthews K. In: Regulation of Agricultural Biotechnology: The United States and Canada. Chapter 4. Eds. C.A.Wozniak, A. McHughen. US Government. 2012. P. 57.
- Hernandez-Rodriguez C.S., de Escudero I.R., Asensio A.C., Ferre J., Caballero P. // Biological Control. 2013. V. 66. P. 159–165.
- Saleem F., Shakoori A.R. // Toxins (Basel). 2017. V. 9. № 11. Art. 358.
- Roh J.Y., Kim Y.S., Wang Y., Liu Q., Tao X., Xu H.G. et al. // J. Asia-Pacific Entomology. 2010. V. 13. № 1. P. 61–64.
- Nambiar P.T.C., MaS W., Aiyer V.N. // Appl. Environ. Microbio1. 1990. V. 56. P. 2866–2869.
- Skøt L., Harrison S.P., Nath A., Mytton L.R., Clifford B.C. // Plant and Soil. 1990. V. 127. P. 285–295.
- Obukowicz M.G., Perlak F.J., Kusano K. K., Mayer E.J., Watrud L.S. // Gene. 1986. V. 45. P. 327–331.
- Li Y., Wu Ch., Xing Zh., Gao B., Zhang L. // Biotechnology & Biotechnological Equipment. 2017. V. 31. № 6. P. 1167–1172.
- Maksimov I.V., Blagova D.K., Veselova S.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Cherepanova E.A. et al. // Biological Control. 2020. V. 144. Art. 104242. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2020.104242
- Sorokan A., Benkovskaya G., Burkhanova G., Blagova D., Maksimov I. // Plants. 2020. V. 9. Art. 1115. https://doi.org/10.3390/plants9091115
- Price D.R., Gatehouse J.A. // Trends in Biotechnol. 2008. V. 26. № 7. P. 393–400.
- Gong L., Kang Sh., Zhou J., Sun D., Guo L., Qin J. et al. // Toxins (Basel). 2020. V. 12(2). P. 76. https://doi.org/10.3390/toxins12020076
- Park M.G., Kim W.J., Choi J.Y., Kim J.H., Park D.H., Kim J.Y. et al. // Pest Manag. Sci. 2020. V. 76. P. 1699–1704.
- Jiang Y.X., Chen J.Z., Li M.W., Zha B.H., Huang P.R., Chu X.M. et al. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 23. № 1. Art. 444. https://doi.org/10.3390/ijms23010444
- Azizoglu U., Yilmaz N., Simsek O., Ibal J.C., Tagele S.B., Shin J.-H. // Biotech. 2021. V. 11. Art. 382. https://doi.org/10.1007/s13205-021-02941-2
Дополнительные файлы
